PROZOR U PROŠLOST: Kujundžije i zlatari u Velikom Bečkereku

Prvi podaci o kujundžijama i zlatarima u našem gradu vezani su za dolazak srpskog stanovništva iz Smedereva i okoline, koje je u naše krajeve poveo despot Stefan Lazarević posle 1404. godine.

Zbog toga što je srpski despot postavljen za velikog župana Torontalske županije sa sedištem u Bečkereku, najveći broj novopridošlica, među kojima je bilo dosta zanatlija i trgovaca, naseljava naš grad i okolna mesta.

Zahvaljujući njima, u tom periodu počinje razvoj zanatstva. Ono je bilo i tada, a i kasnije, najviše zastupljeno u varošima i palankama, a manje po selima. Seljani su sami, u domaćoj radinosti, izrađivali skoro sve što im je bilo potrebno za svakodnevni život.

Od zanata u ondašnjim varošima najčešće su bili zastupljene abadžije, koje su šile odevne predmete od sukna, ćurčije, koje su izrađivale predmete od kože i krzna, čizmari, kalajdžije, koje su pravile razne vrste limenog i metalnog posuđa, grnčari… A najbogatije i najpoznatije zanatlije bile su kujundžije.

Kujundžije radile u Svetosavskoj ulici

Kujundžije su izrađivale predmete od plemenitih metala, srebra i zlata. Stoga su nazivane i zlatarima. Pored ukrasnih, oni su izrađivali i umetničke predmete. Na njima su utiskivali svoja imena i zahvaljujući tome ostali su poznati do danas. Oni su najčešće bili bogati, pismeni ljudi, koji su uživali ugled i poštovanje u svojim varošima.

Jedan od najpoznatijih kujundžija, zlatara iz našeg grada, o kome postoje podaci, jeste Petar Smederevac. Njegovo prezime svedoči o njegovom poreklu.

Ovaj bečkerečki kujundžija postao je poznat i slavan po tome što je, sem ukrasnih predmeta, okivao u zlato i srebro i crkvene knjige.

Zbog izuzetne umetničke veštine u kujundžijsko – zlatarskom zanatu, Petar Smederevac, po nalogu igumana manastira Krušedola Silvestra, 1543. godine okiva jevanđelje posvećeno vladici Maksimu Brankoviću, bivšem srpskom despotu. Ono se i danas čuva u ovom manastiru kao jedna od najznačajnijih crkvena relikvija.

Okov ovog jevanđelja, rađen u srebru, bogato je pozlaćen. Po svojim umetničkim vrednostima spada u najveće i najreprezentativnije radove srpskog zlatarstva XVI veka.

Tradicija izrade kujundžijsko – zlatarskih umetničkih i ukrasnih predmeta nastavljena je u Bečkereku i pod Turcima, koji nisu sprečavali ovu radinost. Zahvaljujući tome, ostalo je zabeleženo ime kujundžije Vuka iz Bečkereka. On je 1663. godine okovao jevanđelje za srpski manastir Grabovac, u Mađarskoj, a koje se danas čuva u Sent Andreji, u Muzeju srpske pravoslavne crkve.

Vredna umetnička dela, koja su izrađena u našem gradu, svedoče da je Bečkerek bio veoma važan zlatarski centar u šesnaestom veku. Taj podatak potkrepljuje i činjenica da se današnja Svetosavska ulica, sve do kraja devetnaestog veka, zvala Kujundžijska. Postoji mogućnost da je i Petar Smederevac, a i kujundžije koje su posle njega nastavile taj zanat, radile u toj ulici. Sve dok u potpunosti nije nestao sa naših prostora.

Za portal zrenjaninski.com piše istoričarka Nada Boroš